Een nieuwe Baskische regering, een nieuw geluid?
Uit: Meervoud nr. 297, zomer 2024.
Door: Bernard Daelemans.
Op 22 juni werd in Baskenland de nieuwe lehendakari op het schild gehesen. De zesde Baskische minister-president sinds het einde van de Franco-dictatuur is – hoe kan het anders? – alweer een PNV’er, Imanol Pradales. De inzwering als lehendakari vond traditiegetrouw plaats aan de Eik van Gernika, naast de bestendige deputatie van de provincie Biskaia, waar eertijds de Spaanse vorsten de vrijheden van het Baskische volk telkenmale moesten komen bevestigen. Pradales’ regering is ook alweer een coalitie met de Spaanse socialisten van Baskenland. De regeerverklaring alludeert op de erkenning van Baskenland als een natie en de uitbreiding van de Baskische autonomie, ingevolge akkoorden die in november werden gesloten tussen de PNV en de Spaanse regeringsleider
Pedro Sánchez, in ruil voor de steun van de Basken voor diens aanstelling als Spaans minister-president.
De 49jarige Pradales volgt partijgenoot Iñigo Urkullo op, en volgde, zoals het een ware Baskische christendemocraat betaamt, een universitaire opleiding aan de jezuïetenuniversiteit van Deusto, waar hij nadien professor sociologie was. Toch komt hij niet uit burgerlijke middens. Hij heeft een eenvoudige komaf en groeide op in een arbeiderswijk aan de monding van de Nervión, ooit de grote Baskische industriepool van staalnijverheid en scheepsbouw. Hij was er lid van de plaatselijke roeiersclub La Sotera. Roeien is een bij uitstek populaire sport in Baskenland.
Nadat hij door de partij als kandidaat lehendakari was aangesteld liet Pradales zich voor het eerst opmerken op een bijeenkomst in Brussel waar hij een lans brak voor het gebruik van het Baskisch als officiële taal in de Europese instellingen. “Het Baskisch is immers de oudste levende taal van Europa.” Spaans premier Pedro Sánchez heeft daartoe ook een opening proberen te maken op het Europese niveau maar dit is nog niet verworven.
In april waren er dan Baskische verkiezingen (in de drie provincies die onder het gezag van het parlement van Gasteiz vallen – de provincie Navarra heeft een apart statuut). De Baskische christendemocraten lieten daar wel wat pluimen (verlies van 4 zetels) maar blijven een dominante factor met 27 zetels (op 75). De linkse nationalisten van EH Bildu komen echter op gelijke voet met eveneens 27 zetels (+6). Deze winst stemt ongeveer overeen met het verlies van Podemos, dat in Baskenland van de kaart verdwijnt.
Daarmee vormen de twee soevereinistische partijen met samen 54 zetels een afgetekende tweederde meerderheid in het Baskische parlement. Daarnaast hebben de Spaanse socialisten in Baskenland een sprongetje gemaakt van 10 naar 12 zetels, de Partido Popular komt op 7 zetels (+1), en verder is er nog een zetel voor het Spaanse linksradicale Sumar en voor Vox.
Sedert ETA zes jaar geleden ontbonden werd, zijn de betrekkingen met EH Bildu in Baskenland min of meer genormaliseerd. Vertegenwoordigers van de linksradicale nationalisten werden zelfs bij Pedro Sánchez op de koffie gevraagd. Baskenland schudt het verleden van zijn gewapende strijd met de vele trauma’s die die had teweeg gebracht stilaan van zich af. Bij de informatieronde die de regeringsvorming vooraf ging heeft Pradales alleen de vertegenwoordigster van Vox uitgesloten, aangezien ze “niet dezelfde ethische en democratische waarden deelt” als de rest van de samenleving. Toch liet Pradales niet na te hekelen dat Pello Otxandiano (EH Bildu) een prachtige kans liet liggen om zich te distantiëren van het terroristisch geweld uit het verleden dat zoveel onrecht heeft veroorzaakt, nu dit verleden door zijn voorganger Arnaldo Otegi werd overstegen.
Er komt ook geen ‘Baskisch front’ tussen de twee leidende formaties. PNV opteerde, zoals gezegd voor een coalitie met de socialisten. Pradales wil, bouwend op het akkoord met Sánchez een nieuw autonomiestatuut voor Baskenland uittekenen. Er is afgesproken dat er een permanente bilaterale commissie wordt geïnstalleerd waar een twintigtal hangende bevoegdheidsdiscussie worden beslecht, waaronder de overdracht van een deel van de sociale zekerheid. Deze institutionele commissie moet binnen de twee jaar tot resultaten leiden. Aan de kant van EH Bildu heerst er scepsis. De PNV heeft in de vorige legislatuur een gezamenlijke intentieverklaring met EH Bildu en Podemos aan de kant geschoven om op eigen houtje verder te gaan en met de Spaanse socialisten een ‘minimumakkoord’ vast te leggen dat geen voorafspiegeling is van een echte verruiming van het Baskische atonomiestatuut. In de regeringsverklaring worden ook de meningsverschillen tussen de PNV en de socialistische partij inzake zelfbestuur erkend waardoor beide partijen hun vrijheid behouden om op dat vlak hun eigen ding te doen. Dat staat haaks op het voornemen om een ‘breed draagvlak’ te creëren met zoveel mogelijk partijen. Het risico bestaat dus dat de oefening weerom een maat voor niets wordt en dat er in de volgende vier jaar niets wezenlijks gebeurt.
Pello Otxandiano (EH Bildu) wees er tijdens het investituurdebat op dat er nooit eerder een zo afgetekende ‘soevereinistische’ meerderheid is geweest in het Baskische parlement. “Als het nu niet het moment is om het carcan van het oude statuut van Gernika, dat bijna 50 jaar oud is, te doorbreken, wanneer dan wel?”
