Kip Kiev
OEKRAïNE EN DE KLUNZIGE VS-PRESIDENT
Op 1 augustus 1991 sprak de Amerikaanse president George Bush de Opperste Sovjet van Oekraïne toe en bezwoer hen niet te bezwijken voor de verlokkingen van het nationalisme en loyaal te blijven aan de Sovjet-Unie en zijn president Michail Gorbatsjov. De toespraak ver-mocht niet om het uiteenvallen van de Sovjet-Unie te verijdelen en ging de geschiedenis in als de ‘Chicken Kiev-speech’. Rudi Coel vertelt hoe de vork in de steel zit.
Kip Kiev is een krokante kipfilet gevuld met roomboter, knoflook en kruiden, meestal opgediend met gebakken aard-appelen en groenten. Volgens culinair schrijfster Emma de Thouars is het een gerecht “waar je de blits mee kan maken”; blits met -s en niet met -z vanzelf-sprekend. Voor de bereiding gebruik je een gehele, ontvelde kippenborstfilet. Maak een diepe inkerving, trek open met je vingers en vul de opening met het krui-denmengsel. Klap het stukje filet terug om er een keurig, afgesloten pakketje van te maken. Rol het kippakketje eerst door bloem, haal dan door geklutst ei en laat even uitlekken. Druk het tenslotte in broodkruim om het rondom een gelijkma-tig jasje te geven. Frituur tot slot enkele minuten in heet vet. In plaats van berei-ding in een frituurpan kan men de kip Kiev ook kort aanbraden en daarna in de oven bakken. Het grootste gevaar is dat de kip openbarst tijdens het frituren of bij de ovenbereiding en dat de kruidenboter eruit loopt nog voordat je Kiev op het bord ligt en je hem aansnijdt.
De oorsprong is betwist, onder andere tussen Russen en Oekraïners, of wat dacht u. William Pokhlyobkin, expert in de Russische keuken beweerde dat het gerecht rond 1910 uitgevonden werd in de toenmalige Russische hoofdstad Sint-Petersburg. Zeker is wel dat het recept van “Kiev-koteletten van kip of kalfsvlees” in 1915 gepubliceerd werd in een verza-meling recepten die in 1913-1914 in het Moskouse Tijdschrift voor Huisvrouwen werden gepubliceerd.
Chicken Kiev is ook de naam die gege-ven werd aan een toespraak die VS-pr-president George Herbert Walker Bush op 1 augustus 1991 hield voor de Opper-ste Sovjet (het parlement) van de Oekraï-ne, volgens artikel 76 van de Sovjet-grondwet van 1977 “een soevereine soci-alistische Sovjetstaat die zich met andere Sovjetrepublieken heeft verenigd in de Unie van Socialistische Sovjetrepublie-ken”, volgens artikel 70 “een integrale, fe-derale, multinationale staat gevormd op basis van het beginsel van socialistisch federalisme als resultaat van de vrije zelfbeschikking van naties en de vrijwilli-ge vereniging van gelijkwaardige Sociali-stische Sovjetrepublieken.” Artikel 72 was het logische uitvloeisel van die soe-vereiniteit, die vrije zelfbeschikking, die vrije vereniging en die gelijkwaardigheid:
“Elke republiek van de Unie behoudt het recht zich vrijelijk af te scheiden van de USSR.”
Het kon geen kwaad dergelijke louter theoretische zaken in de grondwet op te nemen, want de kans dat een republiek zich afscheidde was onbestaande, zo-lang de communistische partij de teugels strak in handen had. Aan het eind van de jaren tachtig van de vorige eeuw kwam daar echter verandering in, tijdens de glasnost (openheid) en perestrojka (her-opbouw) onder Michail Sergejevitsj Gorbatsjov, secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjetunie (CPSAU) en later ook president. Op 11 maart 1990 herstelde de Opperste Sovjet van de Litouwse SSR de vooroorlogse onafhankelijkheid. Litouwen oordeelde immers dat het zich in 1940 helemaal niet vrijwillig had verenigd, maar onder de druk van Russische kanonnen en soldaten. Niet liberté, égalité, fraternité maar infanterie, cavalerie et artillerie.
Zo had Gorbatsjov het ook weer niet begrepen. Om de meubelen te redden stemde het parlement van de Sovjetunie op 3 april 1990 een wet die het recht op afscheiding onderwierp aan het houden van een referendum, waarbij de bevol-king van een unierepubliek zich bij twee-derdenmeerderheid voor onafhankelijk-heid moest uitspreken. Autonome gebie-den en gebieden met grote etnische groepen (lees Russen) binnen de rep-ubliek in kwestie mochten zich op hun beurt uitspreken of ze niet liever bij de Sovjetunie bleven. Er kwam een over-gangsperiode van vijf jaar, tijdens dewel-ke de Sovjetwetten bleven gelden. Na af-loop moest een Congres van Volksverte-genwoordigers van de Sovjetunie zich uitspreken over de inwilliging van de ei-sen van enerzijds de zich afscheidende republiek en anderzijds de USSR, de an-dere republieken van de Unie, de autono-me gebieden en de genoemde etnische groepen, een de facto vetorecht bijge-volg. Na afloop van of tijdens de over-gangsperiode moest op aanvraag van 10 percent van de bevolking van de repu-bliek in kwestie een nieuw referendum georganiseerd worden, dat eveneens met tweederden moest goedgekeurd worden. De afscheidende republiek moest opdraaien voor de kosten van de Russen die wegtrokken enz. De wet was met andere woorden niet bedoeld om af-scheiding in goede banen te leiden, maar om die geheel en al onmogelijk te maken.
Gorbatsjov bouwde nog een andere drempel in. Hij wilde de Sovjetunie op nieuwe voet herschoeien als een Geme-nebest van Soevereine staten, op basis van een unieverdrag. Om daarvoor draagvlak te scheppen liet hij op 17 maart 1991 over het volledige grondgebied een referendum uitschrijven met als vraag: “Acht U het noodzakelijk de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken in stand te houden als een vernieuwde federatie van gelijkwaardige soevereine re-publieken, waarin de mensenrechten en vrijheden voor alle nationaliteiten volledig gewaarborgd zullen zijn?” De globale uitslag zou bindend zijn voor het hele land, wat er op neerkwam dat de meerderheid – de Russen – besliste over het lot van de minderheden. Een beetje zoals men in Spanje met vijftig miljoen inwoners een referendum zou houden over het voort-bestaan van de Spaanse staat, waarin de Baskische autonome regio 2 miljoen, Ga-licië 2,8 miljoen en Catalonië 7,6 miljoen inwoners tellen. De uitslag staat al vast.
Geen wonder dat Armenië, Estland, Ge-orgië, Letland, Litouwen en Moldavië deze volksbevraging boycotten. Litouwen (9 februari), Estland (3 maart), Letland (idem) hadden reeds een onafhankelijk-heidsreferendum gehad; Georgië volgde op 31 maart, telkens met een duidelijk ja tot gevolg.
Bij een opkomst van 80,03% in de re-publieken die wel deelnamen op 17 maart (Azerbeidzjan, Kazachstan, Kirgi-zië, Tadzjikistan, Turkmenistan, Oezbe-kistan, Oekraïne, de Russische Socia-listische Federatieve Sovjetrepubliek en Wit-Rusland) was de uitslag voor een losser verband 77,85% tegen 22,15%, waarbij het niet duidelijk was of die laatsten nog meer zelfstandigheid wilden of de vroegere USSR wilden behouden. Alvast viel op te tekenen dat de geestdrift in Moskou en Sint-Petersburg niet erg groot was: iets meer dan 50% voor.
In de Oekraïne, met 37,7 miljoen kiezers de na de Rusland (105,6 miljoen) volkrijk-ste republiek, was de opkomst 83,52% en bedroeg het ja 71,48%. In Kiev be-droeg de steun slechts 44% en in de aan Polen grenzende oblast Lviv nauwelijks 14%, en heus niet omdat men meer Sov-jetunie verlangde. Er werd in de Oekraï-ne immers nog een tweede vraag ge-steld: “Stemt u ermee in dat Oekraïne deel moet uitmaken van een Unie van soevereine Sovjetstaten op basis van de Verklaring van de Staatssoevereiniteit van Oekraïne?” Die verklaring was door het Oekraïense parlement (Verchovna
Rada), in maart van dat jaar verkozen bij min of meer vrije verkiezingen, waarbij de communisten met 331 zetels op 442 ver-uit de grootsten bleven, goedgekeurd op 16 juli 1990. “De Oekraïense SSR als soevereine natiestaat ontwikkelt zich bin-nen de bestaande grenzen op basis van de uitoefening door de Oekraïense natie van haar onvervreemdbaar recht op zelf-beschikking. (…) De betrekkingen van de Oekraïense SSR met andere Sovjetrepu-blieken zijn gebaseerd op gelijkheid, we-derzijds respect en niet-inmenging in bin-nenlandse gelegenheden. De Oekraïen-se SSR onderhoudt rechtstreekse betrek-kingen met andere staten. (…) De Oekra-iense SSR bepaalt onafhankelijk haar economische status en verankert deze in de wet. De bevolking van Oekraïne heeft het exclusieve recht om de nationale rijk-dom van Oekraïne te bezitten, te gebrui-ken en er over te beschikken. De Oekraï-ense SSR zet onafhankelijk een bank-, prijzen-, douane-, belastings- en financi-eel stelsel op, bepaalt de staatsbegroting en voert indien nodig haar eigen munt in. (…) De Oekraïense SSR heeft recht op haar eigen strijdkrachten. Burgers van de Oekraïense SSR vervullen in de regel mi-litaire dienst op het grondgebied van de Republiek en mogen niet voor militaire doeleinden daarbuiten worden gebruikt zonder toestemming van het parlement van de Oekraïense SSR. De Oekraïense SSR verklaart plechtig haar voornemen om in de toekomst een permanent neu-trale staat te worden, die niet deelneemt aan militaire blokken en zich houdt aan drie nucleaire principes: geen kernwa-pens aanvaarden, produceren noch ver-werven.” Dat was een zeer verregaande soevereiniteitsverklaring, nog net geen volledige onafhankelijkheid, waarbij Oe-kraïne zelfs aangaf het Warschaupact te willen verlaten. Er was bovendien een heel hoofdstuk opgenomen dat duidelijk te maken had met de kernramp van Tsjernobyl in 1986. “De Oekraïense SSR heeft een eigen commissie voor stra-lingsbescherming. De Oekraïense SSR heeft het recht om de bouw te verbieden en de uitbating te staken van onderne-mingen, instellingen, organisaties en an-dere inrichtingen die een bedreiging vor-men voor de milieuveiligheid. De Oekra-iense SSR geeft om de ecologische vei-ligheid van haar burgers, de genenpool van de burgers en de jonge generaties. De Oekraïense SS heeft recht op vergoe-ding van schade aan de ecologie van Oekraïne veroorzaakt door acties van geallieerde instanties (lees: de USSR., mijn uitleg).” Later op het jaar, op 24 ok-tober 1990 kleedde de Rada de Sovjet-unie nog verder uit door in een iconoclas-tische bui artikel 6 van de Grondwet van de Oekraïense SSR van 20 april 1978 te schrappen. “De Communistische Partij van de Sovjetunie is de leidende kracht van de Sovjetmaatschappij, de kern van haar politieke systeem, staats- en openbare organisaties. De CPSU is er voor de mensen en dient de mensen. Gewapend met marxistisch-leninistische leringen, bepaalt de communistische partij het algemeen perspectief van de samenleving, de lijn van het binnen- en buitenlands beleid van de USSR, stuurt zij de grote creatieve activiteiten van het Sovjetvolk, en geeft zij een gepland, wetenschappelijk, verantwoord karakter aan haar strijd voor de overwinning van het communisme.”
De vraag of men op basis van de verkla-ring over de Staatssoevereiniteit van Oe-kraïne deel wou uitmaken van een Unie van Soevereine Sovjetstaten werd bij een gelijke opkomst door 81,7% positief be-antwoord, ruim meer dan de eerste vraag dus. Die grotere instemming was in alle oblasten het geval, ook die waar de Rus-sischtaligen (bijna) in de meerderheid waren, met uitzondering van de Krim: 87,6% voor het ‘unie’-voorstel en 84,7% voor het ‘soevereiniteits’-voorstel. In de drie westelijke oblasten Ternopil, Lviv en Ivano-Frankivsk, tot Wereldoorlog I behorend tot Oostenrijk-Hongarije en daarna kortstondig tot de West-Oekraïen-se Volksrepubliek, waar niet-communistische krachten bij de verkiezingen van 1990 in tal van districten de zetel hadden bemachtigd, werd nog een derde vraag gesteld nl. “Wilt u dat Oekraïne een onaf-hankelijke staat wordt, die onafhankelijk alle kwestie van binnenlands beleid op-lost en gelijke rechten garandeert voor burgers, ongeacht nationaliteit en reli-gie?”: 88,3% stemde voor. In deze drie oblasten had op vraag 1 minder dan 20% ja gestemd en op vraag 2 minder dan de helft.
Op 23 april tekenden de centrale rege-ring van de USSR en de negen republie-ken die het referendum wel hadden laten plaatsvinden, in Novo-Ogaryovo, op dit ogenblik de de facto residentie van Vla-dimir Vladimirovitsj Poetin, als begin van het proces dat tot het afsluiten van
een nieuw unieverdrag moest leiden, de
zogenaamde “9+1”-verklaring: “De deel-nemers aan de bijeenkomst beschouwen als een onmisbare voorwaarde voor de stabilisatie van de situatie in het land het nemen van doortastende maatregelen voor het herstel van de constitutionele orde op het gehele grondgebied van de Staat, om te zorgen voor een strikte nale-ving van de bestaande wetten, tot de aanneming van het nieuwe Unieverdrag en de Grondwet van de Sovjet-Unie. Een van de belangrijkste taken om de crisis te boven te komen is het sluiten van een nieuw verdrag tussen de soevereine sta-ten, waarbij naar behoren rekening wordt gehouden met de resultaten van het refe-rendum dat in de Sovjet-Unie is gehou-den. Gedurende de gehele overgangspe-riode moet het normale werk van de overheidsinstanties van de Unie en de Republieken, de Sovjets van Volksafge-vaardigden van alle niveaus worden ver-zekerd. Gezien de buitengewoon kritieke crisissituatie waarin het land verkeert, be-schouwen de leiders van de Unie en de Republieken alle pogingen om politieke doelen te bereiken door aan te zetten tot burgerlijke ongehoorzaamheid, stakingen en oproepen om de bestaande wettig verkozen overheidsinstanties omver te werpen, als onaanvaardbaar. De deelne-mers aan de bijeenkomst zijn zich ervan bewust dat al deze maatregelen voor het stabiliseren van de situatie en het over-winnen van de crisis ondenkbaar zijn zonder een kardinale uitbreiding van de rol van de republieken van de Unie.”
De zes weerspannige republieken waren niet onder de indruk. Tegen augustus hadden acht van de negen andere de sneuvelversie van het Verdrag goedge-
keurd, met uitzondering van de Oekra-iense SSR.
Het was in die context dat VS-president Bush zich op 1 augustus 1991 richtte tot de Rada, nadat hij de dag tevoren een ontmoeting had gehad met Gorbatsjov, tijdens dewelke hij deze verzekerd had zich uit te zullen spreken tegen Oekra-iense onafhankelijkheid. Bush was voor-stander van een gestabiliseerde Sovjetu-nie, en niet van afscheiding, wat enigs-zins kan verbazen als staatshoofd van een staat die zich zelf had afgescheiden van Groot-Brittannië. Anderzijds had die-zelfde VS in de Oorlog tussen de Staten (1861-1865) de afgescheiden zuidelijke staten weer in het gareel gebracht met brutaal militair geweld waaraan Gorbat-sjov een punt kon zuigen. Overigens was ook Brits eerste minister Margaret That-cher tegen de onafhankelijkheid van de Oekraïne. In 1990 had ze geopperd dat ze nog eerder een ambassade zou ope-nen in San Francisco dan in Kiev.
“Ik kom hier om u te vertellen: wij steu-nen de strijd in dit grote land voor demo-cratie en economische hervormingen. Ik wil vandaag met u spreken over hoe de Verenigde Staten deze complexe en op-windende periode in uw geschiedenis zien, hoe wij ons willen verhouden tot de centrale regering van de Sovjet-Unie en de regeringen van de republieken. Som-migen hebben er bij de Verenigde Staten op aangedrongen te kiezen tussen steun aan President Gorbatsjov en steun aan onafhankelijkheidsgezinde leiders in de gehele USSR. Ik beschouw dit als een onjuiste keuze. In alle eerlijkheid, Presi-dent Gorbatsjov heeft verbazingwekken-de dingen bereikt, en zijn beleid van glas-
nost, perestrojka en democratisering wijst in de richting van de doelstellingen van vrijheid, democratie en economische vrijheid. Een vrije economie vereist be-trokkenheid bij de economische main-stream. Adam Smith merkte twee eeu-wen geleden al op dat handel iedereen verrijkt die eraan deelneemt. Isolatie en protectionisme veroordelen de beoefe-naars ervan tot achteruitgang en gebrek. Ik merk dit vandaag op omdat sommige Sovjetsteden, regio’s en zelfs republieken in ruïneuze handelsoorlogen verwikkeld zijn. De republieken van deze natie heb-ben uitgebreide handelsbanden, die nie-mand met een pennenstreek of de aan-name van een wet kan opheffen. Het overgrote deel van de handel die door Sovjetbedrijven wordt gedreven – import en export – betreft, zoals u beter weet dan ik, handel tussen republieken.” Dat kon als een vingerwijzing beschouwd worden naar het hoofdstuk Economische onafhankelijkheid in de Oekraïense soe-vereiniteitsverklaring. “Wij zullen de sterkst mogelijke relatie met de Sovjet-regering van President Gorbatsjov in stand houden. Maar wij hebben ook be-grip voor de nieuwe realiteit van het le-ven in de USSR. En daarom willen wij, die zelf ook een federatie zijn, goede – verbeterde – betrekkingen met de Repu-blieken. Maar vrijheid is niet hetzelfde als onafhankelijkheid. De negen-plus-één overeenkomst houdt de hoop in dat de Republieken een grotere autonomie zul-len combineren met meer vrijwillige in-teractie – politiek, sociaal, cultureel, eco-nomisch – in plaats van de hopeloze weg van isolement te volgen. Amerikanen zul-len diegenen niet steunen die onafhan-kelijkheid nastreven om een verre tiran-nie te vervangen door een lokaal depotis-
me. Zij zullen geen steun verlenen aan hen die een suïcidaal nationalisme be-vorderen dat gebaseerd is op etnische haat.” Als boodschap kon dat tellen.
De toespraak werd met applaus begroet in het Oekraïense parlement. Leonid Kravtsjoek, voorzitter van de Rada en daarmee feitelijk staatshoofd van de Oe-kraïne, was een hervormingsgezind com-munist, voorstander van een soevereine Oekraïne binnen een zeer los verband van staten. “Ik ben ervan overtuigd dat Oekraïne een soevereine, volwaardige en volbloedige staat moet zijn.” Bij de eerste verjaardag van de Verklaring van de Staatssoevereiniteit had hij gezegd: “De geschiedenis heeft Oekraïne de kans gegeven zijn soevereiniteit (“statehood”) te vernieuwen, en die kans zullen wij niet laten voorbijgaan.” De nationalisten wa-ren boos op Bush. Parlementslid Ivan Drach, oprichter en voorzitter van Rukh (Volksbeweging van Oekraïne) zei dat “president Bush blijkbaar gehypnotiseerd werd door Gorbatsjov”, en kloeg dat de president “de democratische bewegingen in de republieken consequent genegeerd heeft”, een verwijzing naar het feit dat Bush de nationalisten niet had willen ont-moeten. “Bush kwam hier in feite als een boodschapper voor Gorbatsjov. In veel opzichten klonk hij minder radicaal dan onze eigen communistische politici over de kwestie van staatssoevereiniteit voor Oekraïne. Zij moeten zich tenslotte ver-kiesbaar stellen in Oekraïne en hij niet.” Volodimir Piliptsjoek (Rukh), hoofd van het staand comité voor economische her-vormingen en nationaal economisch be-heer zei dat Oekraïne zich genoopt zag protectionistische maatregelen te nemen als gevolg van de algemene ineenstor-ting van de Sovjeteconomie. Hij beschul-digde de centrale regering ervan het land te overspoelen met waardeloze roebels, waardoor republieken zoals Oekraïne ge-dwongen werden zich zo goed mogelijk te verdedigen. “De roebel is een dode munt. Bush schijnt niet te begrijpen dat wij gedwongen zijn maatregelen te ne-men om te voorkomen dat onze econo-mie volledig instort.” Stepan Pavloek, een andere nationalist, beaamde: “We moeten onze eigen douane en munteen-heid in het leven roepen om onze econo-mie te beschermen tegen totale ineen-storting. Bush begrijpt niet dat we tegen een totalitaire staat vechten. Hij praat veel over vrijheid, maar voor ons is het praktisch onmogelijk ons vrijheid voor te stellen zonder onafhankelijkheid.” De Ge-orgische regering vaardigde een verkla-ring uit: “De erfgenaam van Washington, Jefferson, Lincoln en anderen arri-veert … en voert propaganda ten gunste van het Unieverdrag. Waarom riep hij Koeweit niet op om een Unieverdrag met Irak te tekenen?” Met andere woorden: wij hebben nooit vrijwillig gekozen om tot het Russische imperium en de Sovjetunie te behoren, evenmin als Koeweit er vrij-willig voor gekozen had onderdeel uit te maken van Irak. In augustus 1990 was Saddam Hoessein namelijk Koeweit bin-nengevallen, en de VS en bondgenoten hadden de onafhankelijkheid van het land met militaire macht hersteld.
In zijn memoires verdedigde Bush zich achteraf: “Wat het verloop ook was, hoe lang het proces ook duurde en wat het resultaat ook was, ik wilde stabiele en vooral vreedzame verandering zien. Ik geloofde dat de sleutel hiervoor een po-litiek sterke Gorbatsjov en een effectief werkende centrale structuur zou zijn. De uitkomst hing af van wat Gorbatsjov be-reid was te doen. Als hij aarzelde om de nieuwe overeenkomst uit te voeren (d.w.z. het Unieverdrag, mijn toelichting) met de republieken, zou de politieke des-integratie van de Unie kunnen versnellen en het land destabiliseren. Als hij te veel compromissen leek te sluiten, zou dit een staatsgreep kunnen uitlokken.”
Bush trachtte Oekraïne onder druk te zetten in te stemmen met het Uniever-drag, waarvan de ondertekening gepland was voor 20 augustus 1991. Op 18-19 augustus probeerden hardelijners, die deze losse unie veel te ver vonden gaan, een staatsgreep te plegen, onder meer door Gorbatsjov in afzondering te houden op de Krim. Met name Russische presi-dent Boris Jeltsin speelde een hoofdrol in het verijdelen van de coup, door het leger op te roepen niet mee te doen, en burgers tot een massale staking aan te zetten. Staande op een tank sprak hij burgers toe, die zich naar het parle-mentsgebouw in de Russische hoofdstad hadden gerept.
Nadien was het Sovjetkalf definitief ver-dronken. Op 24 augustus keurde het Oekraïense parlement de akte van on-afhankelijkheidsverklaring van Oekraïne goed. “Gezien het levensgevaar dat Oe-kraïne bedreigde in verband met de staatsgreep in de USSR op 19 augustus 1991; de duizendjarige traditie van staatsontwikkeling in Oekraïne voortzet-tend, uitgaande van het recht van een volk op zelfbeschikking overeenkomstig het Handvest van de Verenigde Naties en andere internationale rechtsdocumen-ten, en uitvoering gevend aan de verkla-ring van de staatssoevereiniteit van Oe-kraïne, verklaart de Verkhovna Rada van de Oekraïense Socialistische Sovjetrepu-bliek plechtig de onafhankelijkheid van Oekraïne en de oprichting van een onaf-hankelijke Oekraïense staat – Oekraïne. Het grondgebied van Oekraïne is ondeel-baar en onschendbaar. Vanaf deze dag zijn alleen de grondwet en de wetten van Oekraïne geldig op het grondgebied van Oekraïne.” De communisten keurden dit goed om afstand te nemen van de coup. Op 17 september schaften de beelden-stormers zelfs de lyrische preambule van de Grondwet van de Oekraïense SSR af. “De Grote Socialistische Oktoberrevolu-tie, uitgevoerd door arbeiders en boeren van Rusland onder leiding van de Com-munistische Partij onder leiding van V.I. Lenin, wierp de macht van kapitalisten en landheren omver, vestigde de dicta-tuur van het proletariaat en creëerde de Sovjetstaat – het belangrijkste instrument voor het verdedigen van revolutionaire veroveringen, het opbouwen van socialis-me en communisme. De Sovjetregering bevrijdde de volkeren van Rusland van sociale en nationale onderdrukking, ga-randeerde hen gelijkheid en het recht op vrije zelfbeschikking. Als resultaat van de creatieve activiteit van arbeiders onder leiding van de Communistische Partij, heeft ons land een ontwikkelde socialisti-sche samenleving opgebouwd – een sa-menleving van echte vrijheid van arbeid, die krachtige productiekrachten creëerde, volwassen socialistische sociale relaties
tot stand bracht en het welzijn en de cul-tuur van het volk gestaag verbeterde. De boeren van de kolchozen en de intelli-gentsia van het volk vormden een nieuwe historische gemeenschap van mensen – het Sovjetvolk. Dankzij het consequent nastreven van Lenins nationale politiek en de opbouw van het socialisme in de USSR, werd de nationale kwestie voor het eerst in de geschiedenis met succes opgelost. De Grote Oktoberrevolutie mar-keerde een radicale wending in het lot van het Oekraïense volk. Op het pad van de socialistische revolutie hebben de ar-beiders en boeren van Oekraïne, met de broederlijke hulp van het Russische pro-letariaat, het uitbuitingssysteem omver-geworpen, de burgerlijk-nationalistische contrarevolutie verslagen en voor het eerst in de geschiedenis hun eigen staat, de Oekraïense Socialistische Sovjetrepu-bliek verkregen. De eenwording van de broederlijke Sovjetrepublieken tot één enkele uniestaat, de Unie van Socialisti-sche Sovjetrepublieken, heeft de kracht en mogelijkheden van de volkeren van ons land vergroot bij het doorvoeren van radicale sociaaleconomische transforma-ties en het verdedigen van de grote ver-worvenheden van het socialisme. De ar-beiders van Oekraïne hebben ruimte ge-creëerd voor snelle vooruitgang op alle terreinen van het openbare leven, voor de ongekende opkomst van de economie en de bloei van cultuur. Het Oekraïense volk werd herenigd in één enkele sociali-stische Sovjetstaat. De Oekraïense Soci-alistische Sovjetrepubliek is een gelijk-waardige republiek binnen de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken, die de staatseenheid van het Sovjetvolk beli-chaamt, alle naties en nationaliteiten ver-
enigt met als doel samen het communis-me op te bouwen.” Het is alsof men Ge-nesis uit de Bijbel zou scheuren.
Blijkbaar had het “consequent nastreven van Lenins nationale politiek en de op-bouw van het socialisme in de USSR” “de nationale kwestie voor het eerst in de geschiedenis” toch niet “met succes op-gelost”. De onafhankelijkheid werd op 1 december 1991 bevestigd in een refe-rendum waarin werd gevraagd te ant-woorden op de vraag: “Steunt u de Akte van Onafhankelijkheidsverklaring van Oekraïne?” Het antwoord was een uitge-sproken ja, ook in de gebieden met Rus-sischtalige meerderheden.
George Bush bevond zich aan de ver-keerde kant van de geschiedenis toen hij de onafhankelijkheid van de Oekraïne en andere delen van het Russische imperi-um trachtte af te remmen, net zoals toen hij zich begin juli 1991 bleef uitspreken voor de Joegoslavische éénheid en te-gen de éénzijdige afscheiding van Slove-nië en Kroatië op 25 juni 1991. Allicht doelde hij op hun streven toen hij het had over “een suïcidaal nationalisme dat ge-baseerd is op etnische haat”.
Op 3 augustus 1991 schreef The Boston Globe in een woordspeling onder de titel Bush league in Kiev (in het Engels is een bush league slang voor een onprofessio-nele basebalcompetitie op het platteland oftewel bush): “Zijn overenthousiaste lof-prijzingen voor de bestaande Sovjetnatie die hij donderdag in Kiev uitsprak, meer-den hem te diep aan één kant van een intern nationaal debat aan. In zijn toe-spraak tot de wetgevende macht van de Oekraïense republiek – een orgaan dat debatteert over de ratificatie van een door Sovjetpresident Gorbatsjov voorge-stelde unie-overeenkomst – waarschuw-de Bush de Oekraïense republiek en an-dere Sovjetrepublieken om ‘de hopeloze koers van isolement’ te vermijden. De dag voordat Bush de Oekraïense wetge-vende macht toesprak, werden zes Li-touwse grenswachten gedood bij een aanval met een machinegeweren – waar-schijnlijk door Sovjet zwarte baretten – op een douanepost die de aanspraak van Li-touwen op onafhankelijkheid vertegen-woordigt.” In The New York Times van 29 augustus 1991 had columnist William Lewis Safire het onder de titel Na de Val over een “Chicken Kiev speech”, omdat “to chicken out” in het Engels “zijn staart of zijn stront intrekken” betekent. “Ik was
een paar weken weg. Is er iets gebeurd terwijl ik met vakantie was? (…) Het com-munisme is dood. Het Sovjetimperium valt uiteen. Dit is een glorieus moment voor de menselijke vrijheid. (…) Deze zo-mer heeft president Bush in zijn ontmoe-digende ‘Chicken Kiev speech’ de Oekra-iners de les gelezen over zelfbeschik-king, waarmee hij Washington dwaas ge-noeg aan de kant van het Moskouse cen-tralisme plaatste en tegen de stroom van de geschiedenis in. De heer Bush en zijn adviseurs zijn bang voor het uiteenvallen van het imperium dat zichzelf een unie noemt. The moral advantage to dis-union is overlooked by diplomats hung up on tidiness. Persoonlijke vrijheid gaat vaak samen met zelfbeschikking; diverse culturen die hun onafhankelijkheid willen
doen gelden zouden Amerika’s steun moeten hebben, niet het vingertje wijzen naar etnische haat om onze voorkeur voor buitenlandse centrale controle te verhullen. Het is echter overbodig ge-worden argumenten voor of tegen op te sommen want: disunion is a fact. Er zijn mensen die verstandige antwoorden for-muleren, terwijl de heer Bush, in een be-leidsverlamming die hij voorzichtigheid noemt, ‘niet zo snel’ blaft vanuit een golf-karretje.” Safire verwees ook naar de rol van de Baltische staten in de ontrafeling van de Sovjetunie: “Those three small nations were the key to imperial disunion, and the Landsbergis (de Litouwse staatsleider, mijn toelichting) stand against tanks in the Vilnius parliament (in januari 1991) led to the Yeltsin stand at the Russian parliament last week.”. Op 8 februari 1992 schreef The Economist: “Westerse regeringen hebben geblun-derd over Oekraïne. Zij hebben niet ingezien dat de onafhankelijkheid van het land niet meer te stuiten was maar heb-ben gepoogd die te ontmoedigen; de ‘Chicken Kiev-toespraak van George Bush in augustus jl. was daarvan het meest flagrante voorbeeld.’ En op 4 april 2011 de Washington Examiner: “Het was augustus 1991. De Berlijnse Muur was twee jaar eerder gevallen. Nu wankelde de Sovjet-Unie op de rand van instorting. De republieken waren aan het beslissen of ze bij Moskou zouden blijven of hun eigen weg gaan. President George H.W. Bush reisde naar de Oekraïne en hield daar misschien wel de slechtste toe-spraak die ooit door een Amerikaanse president is gehouden. Bezorgd dat de ontbinding van een nucleaire supermacht chaos zou veroorzaken, moedigde Bush de Oekraïners aan om bij de Sovjets te blijven. New York Times columnist Wil-liam Safire noemde het de Chicken-Kiev toespraak. De Oekraïners waren er ook niet blij mee. Binnen enkele maanden stemden ze voor vrijheid. Amerikaanse presidenten zouden altijd voor vrijheid moeten opkomen.”
Jammer genoeg is de Kip Kiev mislukt. Hij is opengebarsten. De vulling is eruit gelopen.
Rudi COEL
Uit: Meervoud nr. 277, mei 2022.
