25 jaar Vlaams Huis in Brussel
Uit: Meervoud nr 290. Oktober 2023.
Bernard Daelemans
Op zaterdag 14 oktober vierde het Vlaams Huis in Brussel zijn 25-jarig bestaan. De viering werd opgeluisterd met enkele toespraken van voorzitter Joost Rampelberg en gastspreker Ben Weyts, minister van onderwijs. Ikzelf heb daarbij een overzicht gegeven van de ontstaansgeschiedenis van het Vlaams Huis en de werking in de voorbije jaren. Deze bijdrage vindt u hieronder.
Als we vandaag hier in de Drukpersstraat nummer 20 het 25jarige bestaan vieren van dit Vlaams Huis, dan hebben we dat te danken aan de inbreng, zowel financieel als qua inzet van vele mensen. Maar dát het initiatief hiertoe werd genomen moeten we toch toeschrijven aan drie personen die, elk op hun manier, een essentiële rol hebben gespeeld. Die drie mensen zijn wijlen Christian Dutoit, wijlen Antoon Roosens en onze nog springlevende voorzitter Joost Rampelberg.
Over Christian Dutoit zouden we op zijn minst een boek kunnen schrijven maar ik probeer me hier een beetje te beperken tot de grote lijnen. Dutoit was al in zijn studententijd een Vlaamsgezind woelwater en zou heel snel in de ban komen, niet alleen van het Vlaamsnationalisme, maar ook van de linksradicale Baskische beweging en bij uitbreiding allerlei linksradicale nationale bevrijdingsbewegingen. Hij was betrokken bij de werkgroep Arbeid, die de Vlaamse beweging vanuit een links perspectief heruitvond. Dutoit studeerde geschiedenis en samen met een aantal van zijn generatiegenoten haalden ze een aantal iconische linkse Vlaamsgezinde figuren vanonder het stof. De licentiaatsverhandeling van Dutoit ging bijvoorbeeld over de figuur Jef Van Extergem, een Vlaamsgezinde communist uit Antwerpen, die uiteindelijk in een Duits concentratiekamp zou sterven.
Maar ook al in die tijd – einde jaren 1970 – gaf Dutoit een blad uit dat ‘Meervoud’ heette, en dat ‘meervoud’ stond voor “het meervoud der volkeren tegen het enkelvoud der staten”. Dat blad ging dus over de bevrijdingsstrijd van Basken, Ieren, Koerden enz. Anderzijds gaf hij ook een blad uit dat ‘De Wesp’ heette en dat zoals u kunt vermoeden aan de Vlaamse zaak was gewijd.
Na zijn studententijd vestigde hij zich in Brussel, waar hij eveneens een bezige bij was. Zo zette hij zich met heel veel ijver in om de ‘Vlaamse aanwezigheid in Brussel’ bij nacht en ontij waar te maken in menige bruine kroeg, bij het nuttigen van veelvuldige Duvels, en dit weleens tot wanhoop van ‘Duifke’, alias Hilde Anciaux, zijn toenmalige echtgenote. Maar ook zijn eigen woonst vertoonde soms verdacht veel kenmerken van een bruine kroeg, waar de drank rijkelijk vloeide en waar heel wat VlaamsBrussels volk over de vloer kwam. Onder wie ook heel wat jongelui die net als Christian begeesterd waren van de strijd van de Basken en die door heel wat Baskenlandreizen inspiratie opdeden voor een links Vlaamsnationalisme. Baskenland werd zowat het tweede vaderland van Christian. Daar huldigde men de leuze “Jaiak bai, borroka ere bai”, (dat wil zoveel zeggen als : feesten is belangrijk maar de strijd is ook belangrijk). En als u weet dat de Baskische steden de hoogste concentratie van Micheleinsterren hebben ter wereld, dan begrijpt u ook meteen waarom een Boergondiër als Christian Dutoit daar zo goed kon aarden. De combinatie van het linksnationalisme en het ‘goede leven’ kennen daar een grote harmonie en het is precies dat model dat Christian later hier in dit Vlaams Huis steeds hoog in het vaandel zou houden.
Met een groep medestanders richtte Christian Dutoit eind jaren 1980 de VlaamsBaskische club ‘Gure Etxea’ op (dat wil zeggen ‘ons huis’). En daarbij copieerden zij ook het Baskische concept van de ‘txoko’, een soort privésocieteit, waarbij een aantal clubleden door maandelijkse bijdragen een gemeenschappelijke rumte huurden en daarin culinaire én politieke activiteiten ontwikkelden. In het Francotijdperk was elke vorm van Baskische uiting streng verboden in de openbare ruimte en in de Toxko’s werd onder het mom van gastronomische club ook aan cultuur en aan politiek gedaan.
De club ‘Gure Etxea’ was aanvankelijk in Dutoits privéwoonst gevestigd maar verhuisde al snel naar de Lakensestraat, nabij de Koninklijke Vlaamse Schouwburg. Het werd algauw een broeihaard van Vlaamse actie. Een van de kleurrijke figuren die er floreerden was de Volksuniesenator Walter Luyten die ook een grote Baskenvriend was. En op een dag deed Joost Rampelberg daar zijn intrede als kersverse voorzitter van de pas heropgerichte Brusselse afdeling van de Vlaamse volksbeweging. De VVB had toen nog maar net de omslag gemaakt van het federalisme naar de Vlaamse onafhankemijkheid als streefdoel. Dat gebeurde op instigatie van Peter De Roover en Jan Jambon die de nieuwe koers hadden uitgezet. Daarop had de zittende kern van de Brusselse VVB afgehaakt maar onder leiding van Joost Rampelberg kwam er een nieuwe kern tot stand die vanuit Brussel wél de Vlaamse onafhankelijkheid ondersteunde.
Inmiddels brak – op het vlak van partijpolitiek – ook het Vlaams Blok door met de fameuze Zwarte Zondag in 1991. Daarmee kwam de Vlaamse onafhankelijkheid ook in de parlementaire cenakels maar heel wat Vlaamsgezinden, en zeker in de kringen van de VlaamsBaskische club , voelden zich bijzonder ongemakkelijk bij het idee dat het Vlaamse streven door het VB verbonden werd aan een hard standpunt tegen immigratie. De Vlaamse vlag werd als het ware ‘besmet’ met racisme. Daarop ontwierp de Gentse Vlaamsgezinde syndicalist Joost Vandommele de affiche ‘Vlaanderen tegen racisme’, waarmee we de boer op gingen om de Vlaamse vlag terug te claimen als het symbool van alle Vlamingen.
Vanuit het besef dat een eenmalige campagne als ‘Vlaanderen tegen racisme’ niet voldoende was om het tij te keren, werd toen besloten om opnieuw een blad uit te geven dat weerom de titel ‘Meervoud’ zou dragen. Het blad zou zich toeleggen op de binnenlandse politiek en de doelstellingen van de Vlaamse beweging, veel aandacht besteden aan het reilen en zeilen van de Brusselse politiek – een kanaal als Bruzz bestond toen nog niet – maar ook weer foucssen op de strijd van volkeren zonder staat, zoals Basken, Ieren, Koerden enzovoort. Het begon als een driemaandelijkse publicatie maar al heel snel werd de periodiciteit opgedreven tot tweemaandelijks en tenslotte werd het een maandblad. Vandaag bestaat Meervoud dus al meer dan dertig jaar.
We komen onderhand bij de derde figuur die ik bij deze herdenking van vandaag niet onvermeld kan laten en dat is Antoon Roosens. Advocaat Antoon Roosens had al naam gemaakt in de Vlaamse beweging van de jaren 1960, toen hij als secretaris van het Vlaams Komitee voor Brussel mee de massamobilisaties van de ‘marsen op Brussel’ organiseerde, die leidden tot de afschaffing van de taaltellingen en het vastleggen van de taalgrens in 1963. Verder was Roosens in de jaren 1970 actief in het Masereelfonds, het cultuurfonds dat aanleunde bij de communistische partij. Samen met Jef Turf ontgon Roosens het werk van de Italiaanse communist Antonio Gramsci die in zijn geschriften duidelijk maakte dat de klassenstrijd altijd verbonden is met aspecten van nationale identiteit. Op die manier legde Roosens een theoretische grondslag voor het linksnationalisme. Verder zou Roosens in zijn publicaties de huidige verschijningvorm van het mondiale kapitalisme en de grootindustrie analyseren en tot het besluit komen dat democratische nationale staten een onontbeerlijk instrument vormen in handen van het volk om hen te beschermen tegen de uitwassen van dat kapitalisme. Het spreekt voor zich dat hij in Meervoud een forum kreeg om zijn ideeën uit de doeken te doen.
Roosens was een briljante geest met spitse ideeën maar hij was ook een praktisch man met organisatorisch talent. Toen hij de gang van zaken in het VlaamsBaskische huis observeerde, een plek waar heel wat organisaties naast en door elkaar vergaderden, pintelierden, plannen smeedden en actie ondernamen, kwam hij tot de conclusie dat er voldoende financiële basis was om een eigen pand te verwerven. De groep rond Meervoud stond op zichzelf niet sterk genoeg om dit alleen te bolwerken maar via het netwerk van Joost Rampelberg werden toch voldoende financiers gevonden om een kapitaal bijeen te brengen om dit pand in de Drukpersstraat aan te schaffen. Daartoe werd een burgerlijke vennootschap opgericht, de N.V. Immovlah, wat staat voor Immobiliën Vlaams Huis. Die niet erg elegante naam werd gekozen om een beetje onder de radar te blijven van de overheid zodat er geen ambtelijke hindernissen zouden worden opgeworpen vanwege mogleijk Franstalige tegenkanters in de administratie. Een hypotheeklening werd aangegaan om de nodige werken te verrichten. Joost Rampelberg werd aldus voorzitter – en is dat tot op heden gebleven – van de N.V. Immovlah, waarvan Antoon Roosens afgevaardigde bestuurder was, inmiddels opgevolgd, na zijn overlijden, door Frederik Durant.
De feitelijke uitbating van het huis werd in handen gelegd van de vzw Meervoud, destijds onder voorzitterschap van Geert Orbie. Vandaag de dag is Dirk De HaesMeervoudvoorzitter. De bezieler van het Huis was en bleef echter tot aan zijn overlijden, Christian Dutoit, die tevens Meervoudhoofdredacteur werd. Sinds zijn overlijden in 2016 stonden we dus voor een hele uitdaging om Christian te vervangen. Een klein legertje barmannen (Mike, Winny, Arthur, Rudi) en ook wel een barvrouw (Inge) is sindsdien aangetreden om de dienst tijdens de openingsuren van het Vlaams Huis bij beurtrol waar te nemen. Ook voor de bevoorrading moet worden gezorgd. Dat doet Meervoudpenningmeester Peter Plas. We moeten helaas onze bezoekers op hun honger laten – letterlijk – wat betreft de lekkere hapjes die er vroeger te krijgen waren. Alhoewel Roeland Van Walleghem op tijd en stond wel zorgt voor gastronomische momenten op Oudejaar en sinds kort ook tijdens de maandelijkse zogenaamde lunchgesprekken.
Van in den beginne stond het Vlaams Huis los van de partijpolitieke Vlaamse beweging. Toch zorgde de partijpolitiek voor interne spanningen en in het bijzonder wat betreft het zogenaamde cordon sanitaire. Met name het Masereelfonds, dat aanvankelijk in het project was ingestapt, had het moeilijk met het beleid om het Vlaams Huis open te stellen voor iedereen ongeacht politieke achtergrond. Uiteindelijk werd duidelijk gekozen voor een open huis dat het Vrije Woord alle eer aandoet, wat ook de meningen mogen zijn. Bijgevolg klettert het wel eens aan de toog bij verhitte debatten. Het Masereelfonds heeft daar destijds zijn conclusies aan verbonden en is eruit gestapt.
Tijdens gespreksavonden, zondagse brunches, lezingen en debatten kwamen sprekers van zowat alle politieke en maatschappelijke strekkingen en uit de culturele en journalistieke wereld hier over de vloer om in debat te gaan. Van vertegenwoordigers van de Vlaamse werkgeversorganisatie VOKA (zoals Johan Van Den Driessche, die later Brussels parlementslid is geworden en Jan Van Doren van de VOKAdenktank) tot vakbonders als Karel Gacoms van ABVVmetaal die hier ooit een 11 julitoespraak hield; van vertegenwoordigers van de Nederlandse linksradicale SP tot LDDer DerkJan Eppinck, die nu in de Nederlandse Tweede Kamer zit; van de Brusselse liberaal, dichter en Willemsfondser Herman Mennekens tot zijn Jetse gemeentegenoot Dominiek Lootens (VB); van de christendemocratische advocaat Frank Judo tot de vrijzinnige Paul Bekaert van de Liga van de Mensenrechten; van Ludo Abicht en Toon Roosens tot Gilles Verstraeten Brussels parlementslid, en Bart Laeremans; thans burgemeester van Grimbergen; van het Anderlechtse socialistische OCMWraadslid Fahim De Leener tot de vroegere liberale drijvende kracht van de Ancienne Belgique, Jari Demeulemeester ; van Saïda Sakali (destijds actief bij de Vlaamse overheid omtrent werkgelegenheidsbeleid in Brussel) tot Relinde Raeymaekers, voormalig hoofd van de hoofdstedelijke bibliotheek, vandaag omgevormd tot Muntpunt; van de hoofdredacteur van Brussel deze Week (inmiddels omgedoopt tot Bruzz) Dirk Volckaerts tot Mark De Weerdt van de Tijd; van JeanMarie De Deckter tot Theo Francken (of neen, dat zijn eigenlijk geen antipoden maar de beste vrienden, heb ik begrepen); van minister Brigitte Grouwels tot schepen Bea Meulemans van SintJoosttenNode; van de VUBproffen Mark Elchardus en Rudi Janssens tot de Vlaamse liberalen Leo Goovaerts en Sven Gatz; van vertegenwoordigers van BRAL, zeg maar de Vlaamse milieuorganisatie van Brussel, tot Erik Suy, gewezen adjunctsecretarisgeneraal van de van de Verenigde Naties; van Ina Druviete, directeur van het nationaal taalinstituut van Letland (en die aldaar later minister van Onderwijs is geworden) tot niemand minder dan Georges Debunne, de vroegere kopman van het ABVV. Het zou natuurlijk onvergeeflijk zijn onze huisdichter, Hendrik Carette, niet te vermelden.
Ik ben er onvermijdelijk toch een heleboel vergeten. En dan zijn er nog de Basken, Catalanen, Schotten, Koerden, Friezen, Congolezen, ZuidTirolers, Veneti en andere buitenlanders die hier met de Vlamingen verbroederden of samen actie ondernamen, onder meer via het platform ICEC , het internationale netwerk van de volkeren die naar een eigen staat streven, en dat hier in het Vlaams Huis zijn maatschappelijke zetel heeft gevestigd.
In het Vlaams Huis wordt zoals bekend menig glas geheven maar er wordt ook nog steeds tot uren in de nacht vergaderd door tal van vergadertijgers van een resem verenigingen. Maar er wordt ook wel eens een danspasje gezet, niet in het minst na de COVIDperiode, toen de knaldrang ook toesloeg in onze lokalen en feestijes werden gebouwd tot in de vroege ochtend. En niet te vergeten bij onze jaarlijkse 11 juliviering die is uitgegroeid tot een geweldig straatfeest.
Tot slot wil ik nog een ding zeggen dat van belang is om ons blijvend voor in te zetten, in het bijzonder de Brusselaars onder ons. De band van Vlaanderen met Brussel is voor ons essentieel. De Nederlandse cultuur overleeft in Brussel dank zij de niet aflatende investeringen van Vlaanderen in het Brusselse onderwijs, in de Vlaamse cultuurhuizen en in een aantal andere sociale voorzieningen. We moeten die band met Vlaanderen koesteren en in debat gaan met onze stadsgenoten die zo gek zijn om die band in vraag te stellen. Vlaanderen laat Brussel niet los, inderdaad, maar Brussel mag ook Vlaanderen niet los laten.
